مفهوم‌شناسی اصطلاح یوگا

مفهوم‌شناسی اصطلاح یوگا

آنچه که یوگا به دنبال آن است، پایان بخشدن و متوقّف ساختن تمامی فعّالیت‌ها و شناخت‌های ذهنی انسان یا همان از کار انداختن کامل ذهن و فکر است

همانطور که در گذشته بیان شد، بنابر عبارات افرادی چون «پی‌دی شارما»، «ب.ک.س آین‌گار» و «ارنست وود» که جزو بزرگان یوگا به حساب می‌آیند، یوگا ماهیّتی عرفان گونه دارد و افرادی که آن را صرفاً یک ریاضت جسمانی می‌دانند، انسان‌هایی هستند که به ژرف‌نای یوگا نفوذ نکرده و از حقیقت آن بی‌خبرند.

پس از آگاهی نسبت به ماهیّت و چیستی یوگا و اثبات این مطلب که یوگا نوعی عرفان بوده و ورزش نیست، نوبت به بررسی مفهوم «یوگا» می‌رسد. بررسی مفهوم یوگا از آن جهت اهمیّت دارد که موجب آشنایی بیشتر با ماهیّت حقیقی یوگا می‌شود.

یوگا (yoga) کلمه‌ای سانسکریت و از ریشه «یوج» (yuj) بوده و در لغت به معنای «پیوستن، مهار کردن، جفت کردن، یوغ زدن و تمرکز بر یک نقطه و مراقبه» است. در آیین هند، واژه یوگا عموماً برای هر شیوه زاهدانه‌ای بکار می‌رود که موجب جدایی فرد از عالَم دنیا و اتّصال وی به عوالم بالاتر می‌گردد(1).

در مورد تعریف اصطلاحی این عرفان باید گفت یوگا را می‌توان آیینی دانست که به «توقّف‌ نوسان‌های روانی» منجر می‌شود. این نوسان‌ها، تمامی کارکردهای ذهنی ما همچون تجربه‌های حسّی، استدلال‌های عقلی، خطاهای شناختی، رؤیاها، خواب عمیق و خاطرات را در بر می‌گیرد. به نظر «پاتانجالی» یا همان «پتنجلی» که نگارنده «یوگا سوتره» است، این گونه حالات موجب به وجود آمدن رنج در انسان شده و از همین رو، باید آن‌ها را فرو نشاند. هدف یوگا به جای «رشد حالات‌ آگاهی» و «کمک به فّعالیت‌های ذهنی و فکری انسان»، ممانعت از بروز چنین حالاتی به وسیله ارتقای «قناعت ماندگار درونی» و «قرار دادن ذهن در یک حالت خلأ و خلسه» است(2).

با توجّه به این توضیحات می‌توان دریافت که بر خلاف تصوّر عامّه و ادّعای برخی از بزرگان یوگا، اصطلاح یوگا به معنای ارتباط و پیوند میان نفس انسان و خدا نیست؛ بلکه آنچه که یوگا به دنبال آن است، پایان بخشدن و متوقّف ساختن تمامی فعّالیت‌ها و شناخت‌های ذهنی انسان یا همان از کار انداختن کامل ذهن و فکر است نه ارتباط انسان با خدا(3).

ناگفته نماند برخی از محقّقین بر این باور هستند که با توجّه به دستور زبان فارسی، صحیح‌تر آن است که به جای اصطلاح «یوگا» از «یُگَه» استفاده کنیم(4). با این حال، با توجّه به آنکه عموم مردم از این عرفان با عنوان «یوگا» یاد می‌کنند، ما نیز در سلسله یادداشت‌های پیش رو از همین اصطلاح استفاده خواهیم نمود.

ادامه دارد، إن شاء الله ...

قسمت قبل

فهرست منابع:
1. الیاده، میرچا؛ مقاله «یوگا»، ترجمه احمد شاکرنژاد، مجله هفت آسمان، شماره 36، زمستان 1386، ص 98.  
2. کارت، جریمی و کینگ، ریچارد؛ مقاله نیوگا و غرب: گرفتار آمدن در دام دکارتی»، ترجمه جواد طاهری، مجله سیاحت غرب، شماره 116، فروردین 1392، ص 98. 
3. چادرا چاترجی، ساتیش و موهان داتا، درینا؛ معرّفی مکتب‌های فلسفی هند، ترجمه دکتر فرناز ناظرزاده کرمانی، قم: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1384، ص 556. 
4. صادقی شهپر، علی؛ مقاله «اخلاقیات سلوک عرفان یوگایی»، مجله اخلاق وحیانی، سال دوم، شماره 6، بهار و تابستان 1393، ص 145.

مصاف ایرانیان

حقیقت یوگا

چرا مبّلغین یوگا تلاش می‌کنند تا آن را نوعی ورزش معرّفی کنند؟

یکی از مهمترین عرفان‌هایی که در جریان نخستین سال‌های پیروزی انقلاب اسلامی به ایران وارد شد، عرفان «یوگا» است که در گروه «عرفان‌های هندی» قرار دارد. 

نخستین و مهمترین سؤالی که در اوّلین مواجه با یوگا در میان اشخاص مطرح می‌گردد، سؤال در مورد ماهیّت یا چیستی آن، یا به عبارت ساده‌تر این سؤال است که «آیا یوگا نوعی ورزش محسوب می‌شود؟». برای یافتن پاسخ این سؤال و به منظور جلوگیری از هر گونه پیش داوری، بهتر است به عباراتی که از سوی بزرگان این عرفان بیان شده است، مراجعه شود،

- پی‌دی‌ شارما، یکی از اساتید برجسته یوگا در کتاب «یوگای پیشرفته» پیرامون ماهیّت یوگا این گونه آورده است: «یوگا وسیله‌ای برای دستیابی به خودآگاهی است». (1)

- ب.ک.س آین‌گار در کتاب «درخت یوگا؛ جهان‌بینی و فلسفه یوگا» در توضیح پیرامون چیستی یوگا آورده است: «موضوع مطالعه ما یوگا است، راهی که فرهنگ و معرفت را به جسم و حواس ما می‌آموزد. فکر را پاک کرده و به هوش و آگاهی ما تربیت و تزکیه اعطاء می‌کند و به روح ما که هسته آفرینش است، آرامش و آسایش می‌دهد. متأسفانه بسیاری از انسان‌هایی که ژرف‌نای یوگا نفوذ نکرده و به کاوش نپرداخته‌اند، این طریقت روحانی در راستای خودشناسی را صرفاً یک ریاضت جسمانی تلقّی می‌کنند. ولی یوگا چیزهایی بیشتر از یک طریقت و تربیت جسمانی است. یوگا به سلول‌ها، فکر، شعور و روح آدمی مربوط گردیده و تمام جنبه‌های حیاتی را در بر می‌گیرد»(2).

- ارنست وود در کتاب «یوگا» در تعریف یوگا آورده است: «یوگا یک شیوه کامل و یکپارچه زندگی است که همه ابعاد مادّی، ذهنی، اخلاقی و روحانی وجود انسان را در بر می‌گیرد».(3) 

این عبارات به صراحت مشخّص می‌کند که یوگا عرفانی است که وجود برخی از فعّالیت‌های به ظاهر ورزشی در آن، موجب شده است که به اشتباه در میان افکار عمومی جامعه نوعی ورزش تلقّی شود. با این حال، در ادامه توضیحاتی پیرامون طریقت یوگا یا همان مراحل هشتگانه این عرفان ارائه می‌شود تا ماهیّت حقیقی یوگا و دلیل ورزش تلقّی شدن آن بیشتر مشخّص شود. 

«طریقت هشتگانه یوگا عبارتند از: رعایت اصول اخلاقی یا مسائلی از قبیل صداقت و پرهیز از دزدی و محدودیّت در عمل جنسی و دوری از کسب مال و ثروت‌اندوزی (یاما)، خودسازی و پاک شدن از طریق رعایت شرایط خاصی که در یوگا به ریاضت معروف شده است (نیاما)، ایجاد نظم در تنفّس به وسیله انجام حرکاتی شبیه به ورزش (آسانا یا پرامانیاما)، منع لذّات و آزادسازی فکر از پلیدی‌ها (پراتیاهارا)، استحکام بخشیدن به فکر و تمرکز (دهارانا)، مراقبه یا مجاهده (دیانا= دهیانا= مدی تیشن)، وصل به معبود یا مقصود (سامادی= صمدهی= سامادهی ».(4)

با توجّه به این عبارات می‌توان دریافت که مروّجین یوگا با آغاز آموزش‌های خود از مرحله سوم یا همان آسانا و قرار دادن آموزش مرحله اوّل و مرحله دوّم همزمان و در کنار این مرحله، شرایطی را فراهم کرده‌اند که موجب شده است مردم چنین بپندارند که یوگا نوعی ورزش بوده و در گروه عرفان‌های نوظهور قرار نمی‌گیرد. 

حال این سؤال مطرح می‌شود که چرا بسیاری از مبلّغین یوگا از این عرفان با عنوان نوعی ورزش سخن گفته و ماهیّت حقیقی آن را از عموم مردم پنهان می‌دارند؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت عوامل مختلفی وجود دارد که موجب سرزدن چنین اقدامی از سوی مبلّغان یوگا می‌شود که از میان آن‌ها، می‌توان به موارد ذیل به عنوان مهمترین این عوامل اشاره نمود:

1. ورزش در میان اقشار مختلف جامعه و به خصوص جوانان طرفداران قابل توجّهی دارد. همین مسئله موجب می‌شود که مبلّغان یوگا به منظور جذب جوانان به افکار و عقاید خود، از یوگا به عنوان نوعی ورزش یاد کنند.

2. یکی از مهمترین مسائلی که موجب گرایش مردم به عرفان‌های نوظهور می‌شود، نیاز انسان به آرامش است. نیاز انسان به آرامش جزو یکی از مهمترین نیازهای انسان محسوب شده و در سعادت یا گمراهی او تأثیرات قابل توجّهی دارد. سرکردگان عرفان‌های نوظهور که به این نیاز واقف هستند، آن را دستمایه‌ای برای جذب مردم به عقاید خود قرار داده‌اند. این مسئله در میان مؤسسان یوگا نیز مورد توجّه قرار گرفته است؛ در یوگا تلاش می‌شود تا از طریق انجام برخی حرکات، انسان‌ها به آرامش ظاهری دست یابند. 

3. در صورتیکه مبلّغین یوگا در همان ابتدای امر به مردم اعلام کنند که یوگا نوعی عرفان است، بسیاری از مردم نسبت به سخنان و جلسات آنان واکنش نشان داده و از پیوستن به آن‌ها و شرکت در جلساتیوگا خودداری کرده و مبلغین این عرفان نخواهند توانست پیروانی را برای عقاید باطل خود پیدا کنند. فلذا یکی از مهمترین علل ورزش نامیده شدن یوگا از سوی مبلّغان آن، جلوگیری از برانگیخته شدن واکنش‌های اوّلیه به یوگا است. 

4. یکی دیگر از اهداف مبلّغان یوگا برای جذب مردم و راه‌اندازی کلاس‌های آموزشی در میان آن‌ها، کسب ثروت از طریق این کلاس‌ها برای خود و بزرگان یوگا در ایران است. در توضیح پیرامون این مطلب باید گفت بسیاری از برگزار کنندگان کلاس‌های یوگا برای هر دوره دو الی سه ماهه این کلاس‌ها، مبالغ قابل توجّهی را از متقاضیان دریافت می‌کنند که مقداری از آن صرف هزینه اجاره محلّ تدریس و دستمزداستاد شده و مقدار دیگری از آن به اساتید بالادستی یا به عبارت بهتر، به بزرگان این عرفان در ایران اختصاص می‌یابد تا در جهت ترویج و پشتیبانی از این عرفان در ایران مورد استفاده قرار گیرد. 

به یاری خدا ادامه دارد....
نویسنده: محمّد حسن نجّاری

قسمت قبل

قسمت بعد

فهرست منابع:
1.    پی دی شارما؛ یوگای پیشرفته، ترجمه رضا رامز و سیّد عبدالحمید موحّدی نائینی، (تهران: انتشارات ثالث، 1392، چاپ اوّل)، ص 19. 

2.    ب.ک.س آین‌گار؛ درخت یوگا (جهان‌بینی و فلسفه یوگا)، ترجمه سیّد رضا جمالیان و منوچهر البرزی، (تهران: انتشارات جمال الحق، تابستان 1370، چاپ اوّل)، ص 16. 

3.    وود، ارنست؛ یوگا، ترجمه محمّد حسین وقار، (تهران: انتشارات اطّلاعات، 1383، چاپ اوّل)، ص 6.

4.    پی دی شارما؛ پیشین، ص 19. و وود، ارنست؛ پیشین، ص 10. 

مصاف ایرانیان